Тошкентнинг диққатга сазовор жойларидан бири – гўзаллиги ҳақида хорижий оммавий ахборот воситалари, фотографлар ва сайёҳлар томонидан бир неча бор тилга олинган метрополитендир. Aммо метро ишининг ортида «Тошкент Метропроект» каби ташкилот турганлигини кўп одам билмайди. Ушбу мақолада институт тарихи ва унинг фаолияти ҳақида тўлиқ маълумотга ега бўласиз.
«Тошкент метропроект» институти ўз фаолиятини 1972 йил март ойида «Метрогипротранс» тизимидаги «Тошметропроект» Тошкент филиали сифатида бошлади. Ўшанда у Марказий Осиёда биринчи метро лойиҳалаштириш мақсадида яратилган.
1972 йилда институтнинг асосий вазифаларига қуйидагилар кирарди: қурилиш иштирокчиларини бевосита объектга яқинлаштириш; бўлажак метрони лойиҳалаштириш ва рақобатдош илмий-технологик салоҳиятини яратиш. Дастлабки дизайн қисми Москва Метро институтига қиёсан 5 та бўлимга бўлинган: электротехника, архитектура, дизайн, геология ва трасса бўлими.
Ярим асрлик тарихи давомида «Тошкент Метропроект» ўз деворларида қизиқарли ва таъсирчан меъморий ечимларни ҳаётга татбиқ этувчи ва шаҳарда йўловчи ташиш билан боғлиқ муаммоларни ҳал қилувчи ҳақиқий ноёб кадрлар бўлиб етиштириб берди.
Институт мутахассисларининг тажрибаси ва профессионаллиги йил сайин ортиб бормоқда ва бу уларга хорижлик ҳамкасблари билан қўшма лойиҳаларда иштирок этиш имконини беради. Масалан, Москва метрополитенида бир қатор лойиҳалар ташкил этилди. Мутахассисларимиз Рига, Свердловск, Новосибирск ва Куйбишев метро лойиҳаларининг техник-иқтисодий асосларини ишлаб чиқишда иштирок этдилар. Сўнгги йилларда халқаро экспертлар билан биргаликда Тошкент метросини кенгайтириш бўйича ишлар олиб борилмоқда. Шуни таъкидлаш керакки, Тошкент метроси ўзига хос хусусиятларга кўра дунёдаги муқобил транспорт воситаларидан қолишмайди. Ўзбекистон ва Юнусобод линияларини қуришда замонавий техник ечимлар ишлатилган: туннелларнинг сув ўтказмайдиган темир-бетон қопламаси, иссиқ ҳавода сувларни тежамкор сочиш эвазига совутиш учун иқлим тизими; янгиланган вентиляция тизими; ён платформалар станциялари ва ҳакозо. Бундан ташқари, лойиҳа Ўзбекистонда ер ости зилзилаларига бардошли қурилиш асосини яратди. Шундай қилиб, ЎзР Фанлар академиясининг «Механика ва сейсмик қаршилик» институти билан биргаликда Метрогипротранс ва ЦНИИС минтақамизга хос турли хил зилзилаларга бардош берадиган махсус конструкцияларни яратдилар. Тошкент метросини лойиҳалаш ва қуришда мутахассислар минтақанинг иқлим шароити, тупроқ ва жинс хусусиятларини ҳам ҳисобга олишди. Шаҳарсозлик шароитларининг энг қийин шароитида мақбул ечимни топиш учун тупроқларни кимёвий маҳкамлаш, ер ости сувлари сатҳини пасайтириш усуллари қўлланилган; музлатиш, сувости йўлаклари ва бошқа тоғ-кон ускуналари.
2001 йилда институт «Тошкент Метропроект» масъулияти чекланган жамиятига айлантирилди. Унда қуйидаги бўлимлар мавжуд.
1. Бош муҳандислар лойиҳаси бюроси. Бўлим бошқа бўлинмалар ўртасида вазифаларни тақсимлаш, лойиҳаларни ўз вақтида амалга ошириш учун масъулдир. Бош муҳандислар лойиҳаларни мижозларга тақдим этишади ва уларнинг мувофиқлаштиришни ҳимоя қилишади.
2. Лойиҳани автоматлаштириш бўлими. Улар компьютер ускуналарининг узлуксиз ишлаши учун масъулдир. Бўлимдагилар локал тармоқни кузатадилар ва метро самарадорлигини ошириши мумкин бўлган зарур лицензияланган дастурларни сотиб олиш билан шуғулланади.
3. Трасса ва йўл устки тузилмаси бўлими. Ушбу бўлим мутахассислари янги метро линияларини қуришни лойиҳалаштирадилар ва уни шаҳарсозлик учун масъул маъмурият билан келишадилар.
4. Конструкция ва иншоотларни лойиҳалаш бўлими. Ностандарт меъморий ечимларни лойиҳалаш учун масъулдир.
5. Aрхитектура бўлими. Станцияларнинг ички ва ташқи ишлаш кўринишини шакллантиради.
6. Электротехника қурилмаларини лойиҳалаш бўлими. Уларнинг иши объектларнинг электротехник қисмини ишлаб чиқиш ва уларни шаҳар электр тармоғига улашдир.
7. Иситиш ва вентиляция тизимларини лойиҳалаш бўлими. Лойиҳага вентиляция тизимларининг интеграцияси учун жавобгардир.
8. Сув таъминоти ва канализация тизимларини лойиҳалаш бўлими. Канализация ва сув таъминоти тизимларини ўрнатишни таъминлайди.
9. Қурилишни лойиҳалашни ташкил этиш бўлими. Қурилиш ишларини бошидан охиригача топширилгунча назорат қилади.
10. Смета иш бўлими. Ишларнинг барча босқичларида сметаларни ҳисоблаб чиқади.
11. Aвтоматлаштириш, телемеханика ва алоқа бўлими автоматлаштирилган тизимларнинг узлуксиз ишлашини кузатади.
12. Лойиҳаларни тайёрлаш ва ишлаб чиқариш бўлими дизайн учун зарур ҳужжатларни якуний йиғиш ва буюртмачига юбориш билан шуғулланади.
13. Бошқа ишлаб чиқариш ходимлари.
Манба: http://dkm.gov.uz/ru/istoria-instituta-taskentmetroproekt
